Explainer: ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಣ್ಗಾವಲು ಕಾನೂನುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ 7 ಪ್ರಮುಖ ವಿಷಯಗಳು

Surveillance Laws: ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಯಾರೊಬ್ಬರ ಫೋನ್ ಅಥವಾ ಸಾಧನವನ್ನು ಹ್ಯಾಕ್ ಮಾಡುವುದು ಅಪರಾಧ. ಸರ್ಕಾರ ಅದನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ, ಖಾಸಗಿ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಅದನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಯಾರೊಬ್ಬರ ಫೋನ್‌ನಲ್ಲಿ ಸ್ಪೈವೇರ್ / ಮಾಲ್‌ವೇರ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಮತ್ತು ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಹೊರತೆಗೆಯಲು ಯಾವುದೇ ಏಜೆನ್ಸಿಯನ್ನು ಅನುಮತಿಸುವ ಯಾವುದೇ ಕಾನೂನು ಇಲ್ಲ.

Explainer: ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಣ್ಗಾವಲು ಕಾನೂನುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ 7 ಪ್ರಮುಖ ವಿಷಯಗಳು
ಪ್ರಾತಿನಿಧಿಕ ಚಿತ್ರ
Follow us
TV9 Web
| Updated By: ರಶ್ಮಿ ಕಲ್ಲಕಟ್ಟ

Updated on: Jul 20, 2021 | 8:29 PM

ಪೆಗಾಸಸ್ ಪ್ರಾಜೆಕ್ಟ್ ಬಹಿರಂಗೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳು ಕಿವಿನೆಟ್ಟಗಾಗಿಸಿವೆ. ಇಸ್ರೇಲ್ ಬೆಂಬಲಿತ ಎನ್‌ಎಸ್‌ಒ ಗುಂಪು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿದ ಸ್ಪೈವೇರ್ ಅನ್ನು ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕರು, ನಾಗರಿಕ ಹಕ್ಕುಗಳ ಹೋರಾಟಗಾರರು, ಕೇಂದ್ರ ಸಚಿವರು , ಉದ್ಯಮಿಗಳನ್ನು ಗುರಿಯಾಗಿಸಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಆದರೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂಕೋರ್ಟ್ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ಸಹ ಇದಕ್ಕೆ ಗುರಿಯಾಗಿರುವುದು ಆಕ್ರೋಶಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ರಾಹುಲ್ ಗಾಂಧಿ, ಕೇಂದ್ರ ಸಚಿವರಾದ ಅಶ್ವನಿ ವೈಷ್ಣವ್ ಮತ್ತು ಪ್ರಹ್ಲಾದ್ ಸಿಂಗ್ ಪಟೇಲ್, ರಾಜಕೀಯ ತಂತ್ರಜ್ಞ ಪ್ರಶಾಂತ್ ಕಿಶೋರ್ ಮತ್ತು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಸಿಬ್ಬಂದಿ 2019 ರ ಏಪ್ರಿಲ್ ನಲ್ಲಿ ಲೈಂಗಿಕ ದೌರ್ಜನ್ಯ ಆರೋಪ ಹೊತ್ತಿದ್ದ ಭಾರತದ ಮಾಜಿ ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ರಂಜನ್ ಗೊಗೊಯ್ ಅವರು ಮತ್ತು 40 ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಪತ್ರಕರ್ತರ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡುವ ಎನ್ಎಸ್ಒ ಗ್ರೂಪ್ ಒಡೆತನದ ಸ್ಪೈವೇರ್ ಪೆಗಾಸಸ್  ಕಣ್ಗಾವಲಿನ ಸಂಭಾವ್ಯ ಗುರಿಗಳ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ.

2019 ರ ಹಗರಣಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿದ ರವಿಶಂಕರ್ ಪ್ರಸಾದ್ ಅವರು ಕಾರ್ಯವಿಧಾನವನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸಿದರೆ ದಂಡ ವಿಧಿಸಲಾಗುವುದು. “ಸಮಸ್ಯೆ ಇರುವ ಯಾರಾದರೂ ಎಫ್‌ಐಆರ್ ಅಥವಾ ಔಪಚಾರಿಕ ದೂರು ದಾಖಲಿಸಬಹುದು ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರ ಇದನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸುತ್ತದೆ. ಯಾವುದೇ ಅನಧಿಕೃತ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪ ಮಾಡಲಾಗಿಲ್ಲ” ಎಂದು ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮಾಹಿತಿ ಮತ್ತು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ (ಐಟಿ) ಸಚಿವರಾಗಿದ್ದ ಪ್ರಸಾದ್ ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದ್ದರು.

ಅಂದ ಹಾಗೆ ಪೆಗಾಸಸ್ ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸುವಿಕೆಯು ಹಲವು ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕುತ್ತದೆ: ಕೇಂದ್ರವು “ಸ್ಥಾಪಿತ ಸರ್ಕಾರ”( vetted government) ವಾಗಿ ತನ್ನ ನಾಗರಿಕರ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡಲು ಸಾಫ್ಟ್‌ವೇರ್ ಅನ್ನು ಎನ್‌ಎಸ್‌ಒ ಗ್ರೂಪ್‌ನಿಂದ ಖರೀದಿಸಿದೆಯೇ? ಅಥವಾ ಸರ್ಕಾರದ ಅರಿವಿಲ್ಲದೆ  ಅಥವಾ ಅನುಮತಿಯಿಲ್ಲದೆ ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿರುವವರಲ್ಲಿ ಒಂದು ಭಾಗದಿಂದ ಸಾಫ್ಟ್‌ವೇರ್ ಖರೀದಿಸಲಾಗಿದೆಯೇ? ಅಥವಾ ಕೊನೆಯದಾಗಿ, ಇದು ಸರ್ಕಾರದ ಕೆಲಸವಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ಅದು ಭಾರತೀಯರ ಮೇಲೆ ಬೇಹುಗಾರಿಕೆ ನಡೆಸುತ್ತಿರುವ ವಿದೇಶಿ ರಾಷ್ಟ್ರವೇ? ಈ ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಲು ಕೇಂದ್ರದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಉತ್ತರಗಳು ಇನ್ನಷ್ಟು ಗೊಂದಲಕ್ಕೀಡು ಮಾಡಿದೆ. ಹೀಗಿರುವಾಗ ಸರ್ಕಾರವು ಫೋನ್‌ಗಳನ್ನು ಹ್ಯಾಕ್ ಮಾಡಿ ತನ್ನ ನಾಗರಿಕರ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡಬಹುದೇ? ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಯೂ ಮೂಡುತ್ತದೆ.

ಸರ್ಕಾರವು ತನ್ನ ನಾಗರಿಕರ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡಬಹುದೇ? ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಯಾರೊಬ್ಬರ ಫೋನ್ ಅಥವಾ ಸಾಧನವನ್ನು ಹ್ಯಾಕ್ ಮಾಡುವುದು ಅಪರಾಧ. ಸರ್ಕಾರ ಅದನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ, ಖಾಸಗಿ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಅದನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಯಾರೊಬ್ಬರ ಫೋನ್‌ನಲ್ಲಿ ಸ್ಪೈವೇರ್ / ಮಾಲ್‌ವೇರ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಮತ್ತು ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಹೊರತೆಗೆಯಲು ಯಾವುದೇ ಏಜೆನ್ಸಿಯನ್ನು ಅನುಮತಿಸುವ ಯಾವುದೇ ಕಾನೂನು ಇಲ್ಲ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅಸಾಧಾರಣ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಭದ್ರತೆಯ ಹಿತದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಸರ್ಕಾರವು ತನ್ನ ನಾಗರಿಕರ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡಲು ಅನುಮತಿಸುವ ಕಾನೂನುಗಳಿವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ನೀವು ಭಯೋತ್ಪಾದಕರೆಂದು ಶಂಕೆ ವ್ಯಕ್ತವಾದರೆ, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಕೃತ್ಯಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರೆ ಸರ್ಕಾರವು ನಿಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡಬಹುದು.

ಆದಾಗ್ಯೂ, ನೀವು ಆರ್ಥಿಕ ಅಪರಾಧವೆಸಗಿ ವಾಟೆಂಡ್ ವ್ಯಕ್ತಿ ಆಗಿದ್ದರೆ ಸರ್ಕಾರವು ನಿಮ್ಮನ್ನು ಕಣ್ಗಾವಲಿನಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲು ಅಥವಾ ನಿಮ್ಮ ಫೋನ್‌ಗಳನ್ನು ಟ್ಯಾಪ್ ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ನಾಗರಿಕರ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡಲು ಕಾನೂನಿನ ಮಿತಿ ಹೆಚ್ಚು. “ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಕಾನೂನುಗಳಿವೆ, ಅದು ಕರೆಗಳನ್ನು ತಡೆಯಲು ಮತ್ತು ಸಂದೇಶಗಳನ್ನು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡಲು ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತದೆ” ಎಂದು ವಕೀಲ ಅಪರ್ ಗುಪ್ತಾ ತಿಳಿಸಿರುವುದಾಗಿ ಬೂಮ್ ವರದಿ ಮಾಡಿದೆ. “ಸೀಮಿತ ಕಾನೂನು ಚೌಕಟ್ಟಿನೊಳಗೆ ನಡೆಸಲಾದ ಈ ಕೃತ್ಯಗಳು (ಪ್ರತಿಬಂಧ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ) ಹೆಚ್ಚು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಹ್ಯಾಕಿಂಗ್‌ಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚು ದೃಢ ವಾಗಿ ತೋರುತ್ತದೆ” ಎಂದು ವಕೀಲರ ಹಕ್ಕುಗಳ ಗುಂಪು ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಫ್ರೀಡಂ ಫೌಂಡೇಶನ್‌ನ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಾಹಕ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿರುವ ಗುಪ್ತಾ ಹೇಳಿದರು. ಅನುಮತಿಯಿಲ್ಲದೆ ನಾಗರಿಕರ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡುವುದು ಕಾನೂನುಬಾಹಿರ ಎಂದು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನ ಮಾಜಿ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶ ಬಿ.ಎನ್. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಅವರು ಬಹುನಿರೀಕ್ಷಿತ ದತ್ತಾಂಶ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಮಸೂದೆ, 2019 ರ ಶಿಲ್ಪಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಯಾವ ಸರ್ಕಾರಿ ಸಂಸ್ಥೆ ನಿಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಗಾವಲಿರಿಸಬಹುದು? ಡಿಸೆಂಬರ್ 20, 2018 ರಂದು, ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರವು 10 ಕೇಂದ್ರ ಏಜೆನ್ಸಿಗಳಿಗೆ “ಯಾವುದೇ ಕಂಪ್ಯೂಟರ್ ಸಂಪನ್ಮೂಲ” ದಲ್ಲಿ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುವ, ರವಾನಿಸುವ, ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ ಅಥವಾ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ “ಯಾವುದೇ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು” ತಡೆಗಟ್ಟುವ, ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡುವ ಮತ್ತು ಡೀಕ್ರಿಪ್ಟ್ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ತನ್ನ ಜನರ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿದೆ. ಅವುಗಳೆಂದರೆ ಇಂಟೆಲಿಜೆನ್ಸ್ ಬ್ಯೂರೋ, ಸೆಂಟ್ರಲ್ ಬ್ಯೂರೋ ಆಫ್ ಇನ್ವೆಸ್ಟಿಗೇಷನ್, ಜಾರಿ ನಿರ್ದೇಶನಾಲಯ, ನಾರ್ಕೋಟಿಕ್ಸ್ ಕಂಟ್ರೋಲ್ ಬ್ಯೂರೋ, ಕೇಂದ್ರೀಯ ನೇರ ತೆರಿಗೆ ಮಂಡಳಿ, ಕಂದಾಯ ಗುಪ್ತಚರ ನಿರ್ದೇಶನಾಲಯ, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆ, ಆರ್ & ಎಡಬ್ಲ್ಯೂ, ಸಿಗ್ನಲ್ ಇಂಟೆಲಿಜೆನ್ಸ್ ನಿರ್ದೇಶನಾಲಯ ಮತ್ತು ದೆಹಲಿ ಆಯುಕ್ತರು.

ಡಿಸೆಂಬರ್ ಅಧಿಸೂಚನೆಯ ಸವಾಲಿಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿದ ಕೇಂದ್ರವು ತನ್ನ ಅಧಿಸೂಚನೆಯನ್ನು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ಗೆ ತಿಳಿಸಿ, ಕಣ್ಗಾವಲು ಕೊನೆಯ ಉಪಾಯವಾಗಿ ನಡೆಯಲಿದೆ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿ ಆರು ತಿಂಗಳಿಗೊಮ್ಮೆ ಸಂಬಂಧಿತ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ತಡೆಹಿಡಿಯಲಾದ ಡೇಟಾವನ್ನು ಅಳಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. 2014 ರ ಆರ್‌ಟಿಐ ಉತ್ತರದ ಪ್ರಕಾರ, ಕೇಂದ್ರವು ತಿಂಗಳಿಗೆ ಸರಾಸರಿ 7,500 ರಿಂದ 9000 ಸ್ನೂಪಿಂಗ್ ಆದೇಶಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. “ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಣ್ಗಾವಲು ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿದೆ. 2019 ರಲ್ಲಿ, ಗೌಪ್ಯತೆಯ ಹಕ್ಕನ್ನು ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕು ಮತ್ತು ಅನಗತ್ಯ ಕಣ್ಗಾವಲಿನಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಬೇಕು ಎಂದು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದ ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ, ಭಾರತವು ವಿಶ್ವದ ಅಗ್ರ ಮೂರು ಕಣ್ಗಾವಲು ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ ಎಂದು ವರದಿಯಾಗಿದೆ. ಅಂದಿನಿಂದ, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಾನೂನುಬಾಹಿರವಾದ ಕಣ್ಗಾವಲು ಮತ್ತು ಹ್ಯಾಕಿಂಗ್ ನಿದರ್ಶನಗಳು ಹೆಚ್ಚಿವೆ “ಎಂದು ಡಿಜಿಟಲ್ ನಾಗರಿಕ ಹಕ್ಕುಗಳ ವೇದಿಕೆಯಾದ ಆಕ್ಸೆಸ್ ನೌ ವಿತ್ ಪಾಲಿಸಿ ಫೆಲೋ ನಮ್ರತಾ ಮಹೇಶ್ವರಿ ಬೂಮ್‌ಗೆ ತಿಳಿಸಿದರು.

ನಿಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡಲು ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡುವ ಕಾನೂನುಗಳು ಯಾವುವು? ಭಾರತೀಯ ಪೋಸ್ಟ್ ಆಫೀಸ್ ಕಾಯ್ದೆ, 1898, ಇಂಡಿಯನ್ ಟೆಲಿಗ್ರಾಫ್ ಆಕ್ಟ್, 1885, ಮತ್ತು ಮಾಹಿತಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ (ಐಟಿ) ಕಾಯ್ದೆ 2000, ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಕಣ್ಗಾವಲು ಕಾರ್ಯವಿಧಾನವನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ದೊಡ್ಡ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗಾಗಿ ಆಫ್‌ಲೈನ್ ಕಣ್ಗಾವಲು ಮತ್ತು ಲೇಖನದ ಪ್ರತಿಬಂಧಕ್ಕೆ ಐಪಿಒ ಅವಕಾಶ ನೀಡಿದರೆ, ಟೆಲಿಗ್ರಾಫ್ ಆಕ್ಟ್ ಮತ್ತು ಐಟಿ ಆಕ್ಟ್ ಕಾನೂನುಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯವಿಧಾನಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಅದು ಒಬ್ಬರ ಫೋನ್ ಕರೆಗಳು, ಸಂದೇಶಗಳು ಮತ್ತು ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಕಣ್ಣಿಡಲು ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ನೇತೃತ್ವದ ಸರ್ಕಾರವು 2011 ರ ಗುಪ್ತಚರ ಸೇವೆಗಳ (ಅಧಿಕಾರ ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಣ) ಮಸೂದೆಯನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಆ ಮಸೂದೆ ಕಳೆದುಹೋಯಿತು. 2019 ರಲ್ಲಿ ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಫ್ರೀಡಮ್ ಫೌಂಡೇಶನ್ (ಐಎಫ್ಎಫ್) ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ನಲ್ಲಿ ಕಣ್ಗಾವಲು ಕಾನೂನುಗಳ ನಿಬಂಧನೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿತು, ಅಲ್ಲಿ ಈ ವಿಷಯ ಇನ್ನೂ ಬಾಕಿ ಇದೆ.

ಇಂಡಿಯನ್ ಟೆಲಿಗ್ರಾಫ್ ಆಕ್ಟ್, 1885 ಭಾರತೀಯ ಟೆಲಿಗ್ರಾಫ್ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 5 (2), ಭಾರತದ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವದ ರಕ್ಷಣೆ, ದೇಶಗಳೊಂದಿಗಿನ ಸ್ನೇಹ ಸಂಬಂಧ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಅಸ್ವಸ್ಥತೆಯನ್ನು ಪ್ರಚೋದಿಸುವ ಭೀತಿ, ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ ಪೂರ್ವಭಾವಿ ಸ್ಥಿತಿಯ ಮೇಲೆ ರಾಜ್ಯ ಭದ್ರತೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಪ್ರತಿಬಂಧದ ಆಧಾರಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸಿದೆ. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸುರಕ್ಷತೆಯ ಆಸಕ್ತಿ. 1990 ರಲ್ಲಿ ಮಾಜಿ ಪ್ರಧಾನಿ ಚಂದ್ರಶೇಖರ್ ಅವರು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಸರ್ಕಾರ ತಮ್ಮದೇ ಆದ 27 ರಾಜಕಾರಣಿಗಳ ಫೋನ್​ಗಳನ್ನು ಅಕ್ರಮವಾಗಿ ಟ್ಯಾಪ್ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಿದರು. ಅವರ ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸುವಿಕೆಯು ಫೋನ್‌ಗಳನ್ನು ಟ್ಯಾಪ್ ಮಾಡುವ ನಡವಳಿಕೆ ಅಥವಾ ವಿಧಾನವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಯಾವುದೇ ನಿಯಮಗಳು ಅಥವಾ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನಗಳಿಲ್ಲ ಎಂದು ಕಂಡುಹಿಡಿದಿದೆ.

1996 ರಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತನ್ನ ಪೀಪಲ್ಸ್ ಯೂನಿಯನ್ ಆಫ್ ಸಿವಿಲ್ ಲಿಬರ್ಟೀಸ್ (ಪಿಯುಸಿಎಲ್) ತೀರ್ಪಿನಲ್ಲಿ ದೂರವಾಣಿ ಟ್ಯಾಪಿಂಗ್ ಅನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನದ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ ಟೆಲಿಗ್ರಾಫ್ ಕಾಯ್ದೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಕಠಿಣ ದೋಷಾರೋಪಣೆಯನ್ನು ನೀಡಿತು ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳನ್ನು ನೀಡಿತು. 2007 ರಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳನ್ನು ನಿಯಮ 419 ಎ ಯಲ್ಲಿ ಔಪಚಾರಿಕಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು. ನಂತರ ಅವುಗಳನ್ನು ಟೆಲಿಗ್ರಾಫ್ ನಿಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಲಾಯಿತು. 2014 ರಲ್ಲಿ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಮಾಡಲಾದ ನಿಯಮಗಳು, ಕ್ಯಾಬಿನೆಟ್ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ, ಗೃಹ ಸಚಿವಾಲಯ ಅಥವಾ ಗೃಹ ಇಲಾಖೆಯ ಉಸ್ತುವಾರಿ (ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ) ಪ್ರತಿಬಂಧಗಳನ್ನು ಅಧಿಕೃತಗೊಳಿಸಬಹುದು ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ. ಅನಿವಾರ್ಯ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಜಂಟಿ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಹುದ್ದೆಗೆ ಕೆಳಗಿರದ ಅಧಿಕಾರಿಯಿಂದ ಪ್ರತಿಬಂಧಕ ಆದೇಶಗಳನ್ನು ನೀಡಬಹುದು.

ಆದಾಗ್ಯೂ, ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಅಥವಾ ಸಂಸತ್ತಿನ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಇಲ್ಲದ ಕಾರಣ ಫೋನ್ ಟ್ಯಾಪಿಂಗ್ ದುರುಪಯೋಗ ಮುಂದುವರೆಯಿತು. ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸಲು ವಿಫಲವಾದ ಕಾರಣ ಯಾವುದೇ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆ ಇಲ್ಲ. ಕಣ್ಗಾವಲು ಆದೇಶಗಳನ್ನು ಮಾಹಿತಿ ಹಕ್ಕು ಕಾಯ್ದೆ 2005 ರ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಿಂದ ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ. 2008-2009ರ ರಾಡಿಯಾ ಟೇಪ್ಸ್ ವಿವಾದ, ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ ಅಶೋಕ್ ಗೆಹ್ಲೋಟ್ ಅವರ ಆಗಸ್ಟ್ 2020 ರ ಶಾಸಕರ ಫೋನ್‌ಗಳು, ಎಸ್ಸಾರ್ ಸೋರಿಕೆಗಳು ಮತ್ತು ಇತರವುಗಳನ್ನು ಟ್ಯಾಪ್ ಮಾಡುವ ಪ್ರವೇಶ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ವೈಫಲ್ಯಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ.

ಮಾಹಿತಿ ಮತ್ತು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ಕಾಯ್ದೆ, 2000 ಐಟಿ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 69 ಸರ್ಕಾರವು ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಕಣ್ಗಾವಲಿನಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ಟೆಲಿಗ್ರಾಫ್ ಕಾಯಿದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 69 ಕನ್ನಡಿಗಳು ಸೆಕ್ಷನ್ 5 (2), ಅಪರಾಧದ ತನಿಖೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ ಆಹ್ವಾನಿಸಬಹುದು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಈಶಾನ್ಯ ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆದ 2020 ರ ಫೆಬ್ರವರಿ ಕೋಮು ಗಲಭೆಯಲ್ಲಿ ಆರೋಪಿಗಳ ವಿರುದ್ಧದ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ದೆಹಲಿ ಪೊಲೀಸರು ವಾಟ್ಸಾಪ್ ಚಾಟ್‌ಗಳನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕಣ್ಗಾವಲು ಸರ್ಕಾರಿ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಂದ ಮಾತ್ರ ನಡೆಸಬಹುದಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ಖಾಸಗಿಯವರಿಂದ ಅಲ್ಲ. ಐಟಿ ಕಾಯ್ದೆ ಹ್ಯಾಕಿಂಗ್‌ಗೆ ದಂಡ ವಿಧಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷೆಯು ಮೂರು ವರ್ಷಗಳವರೆಗೆ ಜೈಲು ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ, ಏಕೀಕೃತ ಪ್ರವೇಶ ಸೇವಾ ಪರವಾನಗಿ (UASL), ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಸೇವಾ ಪರವಾನಗಿ (ISL), ಮತ್ತು ಏಕೀಕೃತ ಪರವಾನಗಿ (UL) ಟೆಲಿಕಾಂ ಪೂರೈಕೆದಾರರಿಗೆ ಸೂಕ್ತ ಆದೇಶಗಳನ್ನು ಪಡೆದ ನಂತರ ಕಣ್ಗಾವಲು ನಡೆಸಲು ದೂರಸಂಪರ್ಕ ಇಲಾಖೆಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಈ ವರ್ಷದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಫೆಬ್ರವರಿಯಲ್ಲಿ, ಕೇಂದ್ರವು ಮಾಹಿತಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ (ಮಧ್ಯವರ್ತಿ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳು ಮತ್ತು ಡಿಜಿಟಲ್ ಮಾಧ್ಯಮ ಸಂಹಿತೆ ನೀತಿ) ನಿಯಮಗಳು 2021 ಅನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿತು. ಇದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಮಾಧ್ಯಮ ಮಧ್ಯವರ್ತಿಗಳು, ಒಟಿಟಿ ಪ್ಲಾಟ್‌ಫಾರ್ಮ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಡಿಜಿಟಲ್ ನ್ಯೂಸ್ ಮಾಧ್ಯಮಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ನಿಯಮಗಳಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗಿರುವ ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲ ಪಾಲುದಾರರು ಈ ದೇಶದ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳ ಮುಂದೆ ಕೇಂದ್ರವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದ್ದಾರೆ.

“ಹೊಸ ಐಟಿ ನಿಯಮಗಳು ಗೂಢ ಲಿಪೀಕರಣವನ್ನು ಹಾಳುಮಾಡಲು ಬೆದರಿಕೆ ಹಾಕುತ್ತವೆ, ಇದು ಆನ್‌ಲೈನ್ ಸಂವಹನಗಳ ಗೌಪ್ಯತೆ ಮತ್ತು ಸುರಕ್ಷತೆಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವಲ್ಲಿ ನಿರ್ಣಾಯಕವಾಗಿದೆ. ಪ್ರಸ್ತಾವಿತ ಇ-ಕಾಮರ್ಸ್ ನಿಯಮಗಳು ಗ್ರಾಹಕರ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಸಂಬಂಧವಿಲ್ಲದ ವಿಶಾಲ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ ಗ್ರಾಹಕರ ಡೇಟಾವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ಅನುಮತಿಸುತ್ತದೆ. ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ ಕಣ್ಗಾವಲು ಅಧಿಕಾರಗಳ ವಿಸ್ತರಣೆ ಮತ್ತು ಸುರಕ್ಷಿತ ಮತ್ತು ಖಾಸಗಿ ಡಿಜಿಟಲ್ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವುದು ಎಂದು ತೋರುತ್ತದೆ”ಎಂದು ಮಹೇಶ್ವರಿ ಹೇಳಿದರು.

ಗೌಪ್ಯತೆ ಹಕ್ಕಿನ ವಿರುದ್ಧ ರಾಜ್ಯದ ಭದ್ರತೆಯನ್ನು ಸಮತೋಲನಗೊಳಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ: ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಆಗಸ್ಟ್ 2017 ರಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತನ್ನ ಹೆಗ್ಗುರುತಾದ ಕೆ.ಎಸ್.ಪುಟ್ಟಸ್ವಾಮಿ ತೀರ್ಪಿನಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ಗೌಪ್ಯತೆಯ ಹಕ್ಕನ್ನು ನೀಡಿತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇದು ಸಂಪೂರ್ಣ ಹಕ್ಕು ಅಲ್ಲ. ನ್ಯಾಯಪೀಠದ ಒಂಬತ್ತು ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಸಂಜಯ್ ಕಿಶನ್ ಕೌಲ್, ಈ ಹಕ್ಕನ್ನು ರಾಜ್ಯದ ಭದ್ರತೆಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಸಮತೋಲನಗೊಳಿಸುವ ಅಗತ್ಯವಿದೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರು.

‘ಪ್ರಮಾಣಾನುಗುಣತೆ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಸಮ್ಮತತೆಯ ತತ್ವ’ (‘Principle of Proportionality and Legitimacy) ಪರೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸುವ ಮೂಲಕ ರಾಜ್ಯವು ಗೌಪ್ಯತೆ ಹಕ್ಕುಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆಯ ಸಾಧ್ಯತೆಯಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಆತಂಕಗಳನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಲು: (i) ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಕಾನೂನಿನಿಂದ ಅನುಮೋದಿಸಬೇಕು; (ii) ನ್ಯಾಯಸಮ್ಮತ ಗುರಿಗಾಗಿ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಉದ್ದೇಶಿತ ಕ್ರಮ ಅಗತ್ಯವಾಗಿರಬೇಕು; (iii) ಅಂತಹ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪದ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯು ಅಂತಹ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪದ ಅಗತ್ಯಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿರಬೇಕು; (iv) ಅಂತಹ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪದ ದುರುಪಯೋಗದ ವಿರುದ್ಧ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನದ ಖಾತರಿಗಳು ಇರಬೇಕು.

ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ, ಬಾಂಬೆ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ತನ್ನ 2019 ರ ವಿನೀತ್ ಕುಮಾರ್ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಆರ್ಥಿಕ ಅಪರಾಧ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ ಫೋನ್ ಕರೆಗಳನ್ನು ತಡೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಅದು ‘ಸಾರ್ವಜನಿಕ ತುರ್ತುಸ್ಥಿತಿ’ ಅಥವಾ ‘ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸುರಕ್ಷತೆಯ ಹಿತದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ’ ಎಂಬ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಬರುವುದಿಲ್ಲ.

ದತ್ತಾಂಶ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಮಸೂದೆ (Data Protection Bill) ಉನ್ನತ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಪುಟ್ಟಸ್ವಾಮಿ ತೀರ್ಪು ದತ್ತಾಂಶ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಮಸೂದೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಇದನ್ನು 2019 ರ ಡಿಸೆಂಬರ್‌ನಲ್ಲಿ ಅಂದಿನ ಐಟಿ ಸಚಿವ ರವಿಶಂಕರ್ ಪ್ರಸಾದ್ ಅವರು ಲೋಕಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಮಂಡಿಸಿದರು. ಇದು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಡೇಟಾವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಮತ್ತು ಡೇಟಾ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಪ್ರಾಧಿಕಾರವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿತು. ಪ್ರಸ್ತುತ ಮಸೂದೆಯು ಸರ್ಕಾರದ ಅನಿಯಂತ್ರಿತ ಕ್ರಮಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಹಕ್ಕುಗಳು ಮತ್ತು ಸುರಕ್ಷತೆಗಳನ್ನು ಸಾಕಷ್ಟು ಖಾತರಿಪಡಿಸುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಮಹೇಶ್ವರಿ ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ . “ಡೇಟಾ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾನೂನುಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಸಾಕಷ್ಟಿಲ್ಲ” ಎಂದು ಬೂಮ್‌ ಜತೆ ಮಾತನಾಡಿದ ವಿಧಿ ಸೆಂಟರ್ ಫಾರ್ ಲೀಗಲ್ ಪಾಲಿಸಿಯ ಸಂಸ್ಥಾಪಕ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನಾ ನಿರ್ದೇಶಕಿ ಅರ್ಜ್ಯಾ ಸೇನ್‌ಗುಪ್ತಾ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ.

“ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಸಮಿತಿಯ ಭಾಗವಾಗಿ, ನಿಜವಾದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಭದ್ರತಾ ಕಾರಣಗಳಿಗಾಗಿ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯುತ ಮತ್ತು ಲಾಗ್ ಇನ್ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಸುಗಮಗೊಳಿಸುವಾಗ ಅನಧಿಕೃತ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ತಡೆಯುವ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕಾನೂನನ್ನು ನಾವು ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡಿದ್ದೇವೆ. ಅಂತಹ ಯಾವುದೇ ಕಾನೂನನ್ನು ಆಲೋಚಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ, ಅಂಗೀಕರಿಸೋಣ” ಎಂದು ಸೇನ್​ಗುಪ್ತಾ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಸಮಿತಿಯ ಅಂಗವಾಗಿದ್ದಾರೆ. “ಡೇಟಾ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾನೂನು ಇಲ್ಲದಿರುವುದು ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ಡೇಟಾವನ್ನು ಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ರಕ್ಷಿಸದಂತಹದನ್ನು ಹೊಂದುವ ನಡುವಿನ ಆಯ್ಕೆಯನ್ನು ಭಾರತೀಯರು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಎದುರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ” ಎಂದು ಮಹೇಶ್ವರಿ ಹೇಳಿದರು.

“ಭಾರತದ ಕಣ್ಗಾವಲು ಕಾನೂನುಗಳನ್ನು ಸುಧಾರಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ” ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳಿದರು. “ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಕಾನೂನುಗಳು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಾಹಕರಿಗೆ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತ, ಅಪಾರದರ್ಶಕ ಮತ್ತು ಗುರುತಿಸದ ಅಧಿಕಾರಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ. ಕಾನೂನುಬದ್ಧತೆ, ಅವಶ್ಯಕತೆ ಮತ್ತು ಅನುಪಾತದ ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಿನ ಮಾನದಂಡಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಕಣ್ಗಾವಲು ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿ ನಮಗೆ ತುರ್ತಾಗಿ ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಬೇಕಾಗುತ್ತವೆ ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ದತ್ತಾಂಶ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾನೂನುಗಳು ಚೌಕಟ್ಟನ್ನು ರೂಪಿಸಿವೆ ಅಂತಾರೆ ಸೇನ್ ಗುಪ್ತಾ.

“ದತ್ತಾಂಶ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾನೂನುಗಳು ದತ್ತಾಂಶ ಬಳಕೆಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಮತ್ತು ಸಬಲೀಕರಣಗೊಳಿಸುವ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು ಪೂರೈಸುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಅರಿತುಕೊಳ್ಳುವುದು ಬಹಳ ಮುಖ್ಯ. ಅವುಗಳನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಭದ್ರತಾ ಶಾಸನವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಬಾರದು ಪ್ರಮುಖ ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಸಮಯ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಸರಿಯಾದ ಸಮಯದ ಅಗತ್ಯವಿರುತ್ತದೆ “ಎಂದು ಎಂದು ಸೇನ್‌ಗುಪ್ತಾ ಹೇಳಿದರು.

ಇದನ್ನೂ ಓದಿ: Explainer: ಏನಿದು ಪೆಗಾಸಸ್ ಗೂಢಚರ್ಯೆ ತಂತ್ರಾಂಶ? ಇದು ಹೇಗೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ?

(Explainer Pegasus project What are the laws that allow the government to spy on you)

ರಾಹುಲ್- ಜೈಸ್ವಾಲ್ ಜೊತೆಯಾಟಕ್ಕೆ ರನ್ ಸಾಮ್ರಾಟನೇ ಫುಲ್ ಫಿದಾ
ರಾಹುಲ್- ಜೈಸ್ವಾಲ್ ಜೊತೆಯಾಟಕ್ಕೆ ರನ್ ಸಾಮ್ರಾಟನೇ ಫುಲ್ ಫಿದಾ
ಕಾರು ಅಪಘಾತದಲ್ಲಿ ಜೀವ ಉಳಿಸಿದವರ ಮರೆಯದ ರಿಷಬ್ ಪಂತ್
ಕಾರು ಅಪಘಾತದಲ್ಲಿ ಜೀವ ಉಳಿಸಿದವರ ಮರೆಯದ ರಿಷಬ್ ಪಂತ್
ಬೊಮ್ಮಾಯಿ ವಿರುದ್ಧ ಏಕಾಂಗಿಯಾಗಿ ಹೋರಾಡಿ 74,000 ಮತ ಪಡೆದಿದ್ದೆ: ಖಾದ್ರಿ
ಬೊಮ್ಮಾಯಿ ವಿರುದ್ಧ ಏಕಾಂಗಿಯಾಗಿ ಹೋರಾಡಿ 74,000 ಮತ ಪಡೆದಿದ್ದೆ: ಖಾದ್ರಿ
ಕ್ಷೇತ್ರದ ಸಮಗ್ರ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಡೆ ಯೋಗೇಶ್ವರ್ ಗಮನ ಹರಿಸಲಿದ್ದಾರೆ: ಶೀಲಾ
ಕ್ಷೇತ್ರದ ಸಮಗ್ರ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಡೆ ಯೋಗೇಶ್ವರ್ ಗಮನ ಹರಿಸಲಿದ್ದಾರೆ: ಶೀಲಾ
ಗ್ಯಾರಂಟಿ ಯೋಜನೆಗಳು ರಾಜ್ಯ ಉಪ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಕೈ ಹಿಡಿದಿವೆ: ಸಿಎಂ
ಗ್ಯಾರಂಟಿ ಯೋಜನೆಗಳು ರಾಜ್ಯ ಉಪ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಕೈ ಹಿಡಿದಿವೆ: ಸಿಎಂ
ರಾಜ್ಯ ಬಿಜೆಪಿ ನಾಯಕರನ್ನು ಪ್ರಧಾನಿ ಮೋದಿಯವರೇ ಸರಿಮಾಡಬೇಕು: ಕಾರ್ಯಕರ್ತ
ರಾಜ್ಯ ಬಿಜೆಪಿ ನಾಯಕರನ್ನು ಪ್ರಧಾನಿ ಮೋದಿಯವರೇ ಸರಿಮಾಡಬೇಕು: ಕಾರ್ಯಕರ್ತ
‘ಹೊರಗೆ ಕಳಿಸುತ್ತೇನೆ’ ನಗುತ್ತಲೇ ರಜತ್​ಗೆ ಎಚ್ಚರಿಕೆ ಕೊಟ್ಟ ಕಿಚ್ಚ
‘ಹೊರಗೆ ಕಳಿಸುತ್ತೇನೆ’ ನಗುತ್ತಲೇ ರಜತ್​ಗೆ ಎಚ್ಚರಿಕೆ ಕೊಟ್ಟ ಕಿಚ್ಚ
ಮೂರನೇ ಸೋಲಿನಿಂದ ನಿಖಿಲ್ ಕುಮಾರಸ್ವಾಮಿ ಎದೆಗುಂದಬಾರದು: ಜಿಟಿ ದೇವೇಗೌಡ
ಮೂರನೇ ಸೋಲಿನಿಂದ ನಿಖಿಲ್ ಕುಮಾರಸ್ವಾಮಿ ಎದೆಗುಂದಬಾರದು: ಜಿಟಿ ದೇವೇಗೌಡ
ಬೈ ಎಲೆಕ್ಷನ್ ಸೋಲು: TV ಎಸೆದು ನಾಯಕರ ವಿರುದ್ಧ ಬಿಜೆಪಿ ಕಾರ್ಯಕರ್ತ ಆಕ್ರೋಶ
ಬೈ ಎಲೆಕ್ಷನ್ ಸೋಲು: TV ಎಸೆದು ನಾಯಕರ ವಿರುದ್ಧ ಬಿಜೆಪಿ ಕಾರ್ಯಕರ್ತ ಆಕ್ರೋಶ
ಯಡಿಯೂರಪ್ಪ ಒಂದೇ ಕಲ್ಲಿಂದ ಎರಡು ಹಕ್ಕಿ ಹೊಡೆದುರುಳಿಸಿದ್ದಾರೆ: ಯೋಗೇಶ್ವರ್
ಯಡಿಯೂರಪ್ಪ ಒಂದೇ ಕಲ್ಲಿಂದ ಎರಡು ಹಕ್ಕಿ ಹೊಡೆದುರುಳಿಸಿದ್ದಾರೆ: ಯೋಗೇಶ್ವರ್